سعودی آرامکو، باارزش‌ترین شرکت جهان

سعودی آرامکو، شرکت ملی نفت عربستان سعودی است، که تحت تملک دولت مرکزی عربستان بوده و از لحاظ مالکیت ذخایر (نفت خام و گاز طبیعی) یکی از با ارزش‌ترین شرکت‌های جهان محسوب می‌شود. ارزش بازار آن میان ۴ تا ۵ تریلیون دلار امریکا برآورد شده که این شرکت را با ارزش‌ترین شرکت کنونی جهان می‌کند

دنیای پردازش آنلاین: شرکت سعودی آرامکو در بین کمپانی‌های نفتی، علاوه بربالاترین سطح تولید، دارای بالاترین حجم ذخایر نفتی اثبات شده جهان است. دفتر مرکزی شرکت سعودی آرامکو، در شهر ظهران، عربستان سعودی قرار دارد.

بر اساس گزارش شرکت ملی نفت عربستان سعودی در سال ۲۰۱۸، این شرکت به میزان ۳۱۲٫۸ میلیارد دلار درآمد خالص داشته که این رقم بسیار بیشتر از رقم درآمد سالیانه‌ی سایر شرکت‌ها بوده و این شرکت به عنوان سودآورترین شرکت در سراسر جهان شناخته شده‌است.

به گفته‌ی بلومبرگ، در واقع سود خالص شرکت نفت عربستان سعودی، تقریباً با سود خالص شرکت‌های اپل، شرکت آلفابت گوگل و اکسان‌موبیل برابر است. پیش از این، رقم‌های درآمدی این شرکت عربستان سعودی، از زمان بنیانگذاری آن در سال ۱۹۷۰ تاکنون فاش نشده بود.

از آنجایی که تنها سود شرکت‌های ثبت شده در شرکت سهامی عام یا شرکت‌هایی که در فهرست بورس اوراق بهادار قرار دارند، ذکر می‌شود، درآمد شرکت‌های بسیاری در سراسر جهان، به ویژه شرکت‌های دولتی ناشناخته باقی مانده و در فهرست بیان نشده‌اند.

در ماه سپتامبر ۲۰۱۹، در نتیجه‌ی حمله‌ی پهبادی به تأسیسات نفتی سعودی آرامکو در بقیق و خریص، توان تولید نفت خام عربستان سعودی به نصف کاهش یافت که مجدداً پس از بازسازی به ظرفیت قبلی خود بازگشتند.

شکل ­گیری آرامکو

از قرن هجده میلادی، انگلستان به دلیل نیروی دریایی قوی و سابقه­ ي استعماری، نفوذ خود بر منطقه ­ي خلیج فارس را گسترش داد و با کشف نفت در این منطقه ­ي استراتژیک بین المللی، آن­ را حق طبیعی خود می ­دانست و برای خود رقیبی تصور نمی­ کرد.

در واقع رقیبی جدی هم برای به خطر انداختن منافع انگلستان در سطح منطقه­ ای و فرامنطقه­ ای وجود نداشت و هر قدرت استعماری به­ طور جداگانه به انتقال مواد خام و نیروی کار ارزان از مستعمرات خود مشغول بود.
اما بعد از جنگ جهانی اول به تدریج توجه ایالات متحده به اهمیت این منطقه غنی جلب شد و اختلافات بین این دو ابر قدرت در نهایت به مصالحه ­ای بین طرفین انجامید که انگلستان نفت منطقه عراق، ایران و جنوب خلیج فارس را در اختیار گرفت و ایالات متحده امریکا نیز نفت عربستان و بحرین را به دست آورد.

در زمان حکومت «عبدالعزیزبن عبدالرحمن­ بن فیصل» معروف به «ابن­ سعود»، هم زمان با بحران مالی بین­ المللی 1929م، این کشور نیز به دلیل کم شدن تعداد حاجیان و خشکسالی های پی­ در پی بدهی‌های مالی زیادی به‌بار آورد. بنابراين نیاز شدید دولت عربستان به منابع مالی و رد شدن تقاضای وام این کشور از سوی اروپاییان، زمینه ورود شرکت­ های امریکایی برای به دست گرفتن امتیاز و پرداخت منابع مالی به دولت ابن­ سعود را فراهم کرد.

در این شرایط شرکت امریکایی«استاندارد اویل» کالیفرنیا با دولت سعودی برای اخذ امتیاز کشف نفت در منطقه ­ي شرق این کشور وارد مذاکره شد. دولت سعودی به دلیل اوضاع بد اقتصادی شرط کرده بود نخستین پرداخت کمپانی باید با طلا باشد اما بیرون بردن طلا از ایالات متحده می­ بایست با اجازه‌ي خزانه­ داری این کشور انجام می شد.

بعد از گذشت هفته­ ها اجازه ­ای برای خروج طلا از کشور انجام نگرفت و خطر لغو امتیاز از سوی دولت سعودی وجود داشت. در این وضعیت شرکت تصمیم گرفت در بازار آزاد انگلستان 35 هزار سون (لیره ­ي طلای انگلیسی) خریداری کند و چند روز قبل از پایان یافتن مهلت، کارل تویچل نماینده ­ي کمپانی، پول­ های طلا را به عبدالله سلیمان وزیر دارایی سعودی تحویل داد.

شرکت استاندارد اویل کالیفرنیا موفق شد در 1932م در برابر پرداخت 130000دلار وام، امتیاز استخراج نفت در مساحت 932000 کیلومتر مربع را برای 66سال به ­دست آورد.
این شرکت امتیاز استخراج دیگر کانی­ های قیمتی عربستان را در مساحت153000 کیلومتر مربع نیز به ­دست آورد و برای کشف و استخراج نفت و دیگر عناصر قیمتی، زمین شناسان ماهر خودرا به عربستان سعودی اعزام کرد.

شرکت نفت استاندارد اویل کالیفرنیا برای سامان دادن استخراج نفت در عربستان شرکتی فرعی به نام «شرکت نفت استاندارد عرب-کالیفرنیا» تشکیل داد. عملیات در ابتدا به ­وسیله ­ي این شرکت آغاز شد اما در سال 1936م شرکت تگزاس نیمی از سهام این شرکت را خریداری کرد ولی به ­دلیل وجود منابع سرشار نفتی در این کشور و تقاضای روزافزون نفت در بازارهای جهانی مدیران شرکت به فکر جذب شرکا با سرمایه بیشتر افتادند.

به این ترتیب شرکت استاندارد اویل نیوجرسی و سوکونی موبیل اویل با خریداری بخشی از سهام این شرکت به آن پیوستند تا شرکت با تجهیزات و سرمایه­ گذاری بهتر در داخل عربستان به کشف و استخراج و در خارج به انتقال و بازاریابی بپردازد.

در سال 1943م ایالات متحده ­ي امریکا با عربستان روابط سیاسی برقرار کرد و در همین سال نیز نام شرکت از «شرکت نفت استاندارد عرب-کالیفرنیا» به «شرکت نفت عرب – امریکا » (آرامکو) تبدیل شد. سهام شرکت نیز در اختیار چهار شرکت امریکایی از جمله استاندارد اویل­ کالیفرنیا، تگزاس و استاندارد اویل نیوجرسی هرکدام 30درصد و 10درصد سهام شرکت نیز متعلق به شرکت سوکونی موبیل اویل بود.

در دهه پنجاه میلادی تحت تاثیر ملی شدن صنعت نفت در بسیاری از کشورها و با فشار دولت عربستان این شرکت پذیرفت که سود حاصله به صورت پنجاه پنجاه بین طرفین تقسیم گردد. اما دولت عربستان در سال 1973م 25درصد از سهام شرکت را خریداری کرد و این سهم تا سال 1975به 60 درصد رسید و در سال 1980م دولت عربستان کنترل تمام شرکت را در دست گرفت.

در 1988م نام شرکت به شرکت نفت عربستان سعودی (ارامکو السعودیه)تغییر نام یافت، اما درواقع به دلیل حضور مهندسان و تکنسین ­های امریکایی شاغل در این شرکت، نفوذ امریکا بر نفت جهانی از طریق این شرکت میسر می­ شود. این شرکت در حال حاضر بزرگ ترین شرکت نفتی جهان است که حدود 10 درصد از تقاضای جهانی نفت را عرضه می ­کند.

آرامکو و دولت عربستان

یکی از آثار این شرکت بر دولت عربستان، ملحق شدن این کشور به جبهه‌ي متفقین در جنگ جهانی دوم بود. با آغاز جنگ جهانی دوم دولت سعودی اعلام بی‌طرفی کرد اما ورود امریکا به جنگ و نیاز شدید متفقین به نفت برای ماشین‌های جنگی خود باعث گرایش عربستان به سمت متفقین شد و مهمترین دلیل این چرخش حضور و نفوذ آرامکو در این کشور بود و همین فشارها باعث شد

در سال 1941م عربستان سفیر آلمان را اخراج و پیمان دوستی با این کشور را لغو کند. دوری هرچه بیشتر عربستان از آلمان و ایتالیا به نزدیکی این کشور با متفقین منجر شد. بیشترین حوزه­ های نفتی عربستان در شرق این کشور وجود دارد که ساکنان این مناطق بیشتر از شیعیان هستند و تا دهه ­ي 1970م حدود 50 درصد از نیروی کار شرکت نفتی آرامکو از شیعیان بودند، اما به دلیل سیاست ­های دولت عربستان هرگز از منافع این شرکت بهره ­مند نشده و از رسیدن به مشاغل و مناصب بالای این شرکت نیز منع شده ­اند.
در حالی­ که این منطقه به دلیل منافع نفتی و حضور تکنولوژی­  مدرن روز از سوی امریکایی ­ها بسیار غنی محسوب می شود، اما مردم این منطقه به دلیل شیعه بودن از مزایای حضور این شرکت و نفت منطقه بی­ بهره ­اند.

آرامکو و امریکا

امتیاز نفت آرامکو در عربستان به دو علت نقش خاص و شاید استثنایی در تاریخ نفت خاورمیانه داشته است:

یکی این­که شرکت مزبور کاملاً امریکایی بوده در حالی­که تا آن هنگام این منطقه بر روی نفوذ هر عامل دیگری به استثنای انگلیس بسته بود؛ دیگر این­که تا هنگام اعطای امتیاز مزبور دولت امریکا از نظر سیاسی با بی­ علاقگی به این منطقه می­ نگریست.

حضور این شرکت امریکایی در منطقه­ ي خاورمیانه با خروج تدریجی ایالات متحده از انزوا به سمت جهانی شدن همراه شد. زمانی که در جنگ دوم جهانی مدیران شرکت، ظرفیت­ های نفت عربستان را بـرای مسؤولان کشورشان اعلام کردند نقش نفت عربستـان و شرکت آرامکو در سیاست خارجی ایالات متحده برجستگی ویژه ­ای یافت.

از طرفی نیاز صنایع در حال رشد امریکا به نفت خام و مشتقات آن ضرورت یک شریک مطمئن و استـراتژیک را ضروری ساخته بود تا در شرایط بحرانی بین ­الملی این محصول را از آن ها دریغ نکند و این احتیاج با حضور شرکت آرامکو در عربستان سعودی محقق می ­شد.

به تدریج با افول قدرت بریتانیا و شکل ­گیری قدرت امریکا بعد از جنگ جهانی دوم اهمیت کنترل و در اختیار داشتن منابع انرژی برای هر یک از دو قطب شرق و غرب از اهمیت ویژه ­ای برخوردار بود و بلوک غرب به رهبری ایالات متحده امریکا خواسته­ ي خود را تا حدی به ­وسیله­ ي آرامکو تأمین می ­کرد.

تأخیر در رابطه ­ي امریکا و عربستان به دلیل ناشناخته بودن نفت این سرزمین در آن زمان بود اما با حضور شرکت­ های امریکایی این رابطه تبدیل به یک رابطه­ اي استراتژیک شد. آرامکو با حضور در عربستان از تهدید انگلیسی­‌ها در امان نبود و مسأله­ ي مهم در مورد شرکت­ های انگلیسی، نیمه دولتی بودن آن ها بود.

انگلستان سعی می­ کرد با دادن وام­ های بلاعوض به ابن سعود از نفوذ شرکت­ های امریکایی بکاهد. اما شرکت­ های امریکایی خصوصی بودند و در ابتدای حضور در عربستان با حمایت دولت متبوعشان مواجه نشدند. با آشکار شدن اهمیت نفت این منطقه در آینده برای ایالات متحده این دولت نیز برای پشتیبانی از شرکت­ های خود سیاست نزدیکی به ابن سعود را سر لوحه­ ي سیاست خارجی خود قرار داد.

کلام آخر

مهمترین درآمد صادراتی عربستان سعودی وابسته به نفت و مشتقات آن است. آرامکو نیز بزرگ ­ترین شرکت فعال در زمینه ­ي نفت و گاز عربستان به شمار می­ رود که در قیمت­ گذاری و سیاست­ های نفتی در بازار جهانی از نقش مهمی برخوردار است.

این شرکت امروزه حوزه ­ي اکتشاف، پالایش و انتقال نفت در بزرگ ترین میادین نفتی جهان در عربستان را برعهده دارد.
هر چند این شرکت از حمایت­ های سیاسی ایالات متحده برخوردار است، اما با چالش هایی مانند رشد طبقه ­ي متوسط در عربستان و آگاهی آن ها از اهمیت نفت این کشور مواجه است، به همین دلیل این شرکت سعی می­ کند در امور زیربنایی مانند ورزش، آموزش و بهداشت برای جلب توجه عموم سرمایه­ گذاری کند.

همچنین باوجودی که مالکیت سهام این شرکت در حال حاضر با دولت عربستان است اما چالش دیگر آرامکو، خطر تروریسم و وهابیون رادیکال است که به شرکت به ­عنوان آلت دست امریکا در عربستان نگاه می­ کنند.

منبع: ماهنامه دنیای پردازش