ظهور بتن و انقلاب در معماری مدرن از منظر زیبایی شناسی و طراحی شهری

بتن نسبت به دیگر مصالح ساختمانی نه تنها از نظر فنی مطلوب است بلکه از نظر زیبایی معماری می تواند به ساختمان کیفیت طبیعی تری دهد. با ظهور و به کارگیری بتن در قرن نوزده میلادی افق های نوینی فراروی معماران و مهندسان سازه گشوده شد. در این دوران بتن به عنوان عنصری سازه ای با کاربرد معمارانه، باعث انقلابی در معماری شد. پدید آمدن معماری های تندیس گرایانه و مکتب «بروتالیسم» ماحصل نگرش معماران بزرگ آن زمان به بتن بود، به عنوان عنصری که هم جایگاه سازه ای دارد و هم کارایی معماری

 سید سجاد عرب زاده

دنیای پردازش آنلاین: در سال های اخیر با تلفیق سازه با هنر معماری، بتن باعث پدید آمدن زیبایی شناسی جدیدی شده است. با پیشرفت های چشمگیر در صنعت بتن ، فصل جدیدی از معماری نوین فراروی طراحان قرار گرفته است. نسل های جدید بتن همانند بتن لايتراكان، بتن بیولوژیک ( بتن زنده یا بتن سبز)، بتن سبک، بتن خرده لاستیکی، بتن اسفنجی و … تحولات عظیمی هم از باب زیبایی شناسی و هم از باب سازه ای پدید آورده است. از منظر معماری شهری نیز استفاده از دستاوردهای جدید صنعت بتن همانند بتن رنگی، حکاکی روی بتن، مبلمان شهری بتنی و … جلوه ی خاصی به زیبایی شهری از منظر معماری شهری داده است.

 

در دوران پیش از معماری مدرن دو ماده اساسی فولاد و بتن چندان شناخته شده نبودند. در اواخر قرن نوزده میلادی کاربری بتن مسلح در دوره ی معماری مدرن آغاز شد. این نکته زمانی بیشتر آشکار می شود که به یاد آوریم واژه مسلح که ترجمه armed است به آهنی اطلاق می شود که در درون بتن و به عنوان ماده ی اصلی نیروهای کششی که بتن در مقابل آن ضعیف است به کار برده می شود.

بتن می تواند در شکل ها و فرم های متنوع طراحی و اجرا شود و در نتیجه خود را با بارهای وارد بر آن و معماری ساختمان وفق دهد. بدین ترتیب در طراحی سازه ها امکانات و آزادی های جدیدی فراهم می شود که بسیار فراتر از سایر مصالح ساختمانی استاندارد است. فولاد مسلح کننده مانند رشته هایی از تارهای کششی در میان توده ی بتن قرار گرفته و پس از سخت شدن، ساختمان را به صورت یک واحد بسیار مقاوم و یکپارچه درمی آورد.

بتن به طور کلی محصولی است که از اختلاط آب با سیمان آبی و سنگدانه های مختلف در اثر واکنش آب با سیمان در شرایط محیطی خاصی به دست می آید و دارای ویژگی های خاصی است. بتن پس از آب پرمصرف ترین ماده روی زمین به شمار می رود. بتن نسبت به دیگر مصالح ساختمانی نه تنها از نظر فنی مطلوب است بلکه از نظر زیبایی معماری می تواند به ساختمان کیفیت طبیعی تری دهد.

کیفیت بتن، کارایی مناسب، قابلیت طراحی، نداشتن اثرات مخرب زیست محیطی سبب گردیده که کاربرد این ماده روز به روز بیشتر شده به طوری که در حال حاضر تولید کمی بیش از یک تن بتن در سال به ازای هر نفر در جهان و ساخت زیرساخت های بشری از این ماده بیانگر این مسأله است که اهمیت بتن در جامعه ی مدرن امروزی امری اجتناب ناپذیر است.

بررسی تاریخی کاربرد بتن نشان می دهد که بتن توسط معماران رومی و صدر مسیحیت مورد استفاده قرار می گرفت، اما در قرون وسطا و رنسانس اغلب بی استفاده ماند. استفاده ی گسترده و فراگیر از بتن مسلح در معماری حدوداً به نیمه ی اول قرن بیستم باز می گردد. پس از پیدایش سیمان «پرتلند»، بیش از ۱۷۰ سال است که بتن به شکل کنونی استفاده می شود. در بین سال های ۱۹۱۰ و ۱۹۲۰ بتن تقریباً به علامت مشخصه معماری نوین تبدیل شد.

خردگرایی و بتن مسلح دو عنصری بودند که سرانجام در افتخار آمیزترین دوره ی معماری مدرن در دهه ی ۱۹۲۰ در یکدیگر ادغام شد. لذا خردگرایان در این دوران بتن را به لحاظ برآورده کردن نیازهای اساسی چون ارزانی، یکسان سازی، نورپردازی کافی، تهویه ی گسترده و فضاهای داخلی انعطاف پذیر و نامحدود ماده ای مناسب یافته بودند.
« در مقام مقایسه بین دو ساختار سازه ای فولادی و بتنی شاید بتوان به دلایل زیر سازه ی بتنی را بر سازه ی فولادی ارجح دانست:

١. شکل پذیری بتن از فولاد بهتر و بیشتر است.
۲. مصالح اولیه بتن در اکثر نقاط یافت می شود.
٣. سازه های بتنی در برابر آتش سوزی مقاومت خوبی دارند و حتی تا ۲۴ ساعت دوام می آورند. ( بدیهی است که ظرف مدت مذکور حتی بزرگ ترین آتش سوزی ها را می توان مهار نمود، در حالی که سازه های فولادی زمان بسیار کوتاه تری  در برابر آتش سوزی مقاومت می کنند.
۴. مقاومت فشاری قابل قبول

نقش بتن در تحولات معماری مدرن

ساخت بناهای با مقاومت بیشتر و در عین حال زیباتر هدف تمام دست اندرکاران احداث سازه های مختلف است. در کنار نوع طراحی بنا، مصالح ساختمانی نیز نقش عمده ای در این مهم دارند.
یکی از این مصالح ساختمانی که شاید مهمترین و بحث برانگیزترین آن ها باشد بتن است. معماری زنده آن است که معرف صادق زمانه ی خود باشد.

در همه ی قلمروهای ساخت آن را می جوییم و از میان آن ها کارهایی را برمی گزینیم که سخت از کاربری مورد انتظار تابعیت کرده، با مصالح خردمندانه ساخته شده و با ترکیب متناسب عناصر ضروری به زیبایی دست یافته باشد. « آگوست پره »

اولین بار در مدرنیته «آگوست پره» (Auguste Perret) بود که از بتن مسلح استفاده کرد. او بتن مسلح را یک نوع عنصر معماری مدرن نامید و در سال ۱۹۰۵ گاراژ ۴ طبقه پونتیو را در پاریس احداث کرد. از دیگر آثار پره با بتن مسلح می توان به مجتمع مسکونی خیابان فرانکلین، تئاتر شانزلیزه و کلیسای نوتردام در لورنس اشاره کرد.

پره در ساختمان تئاتر شانزلیزه خصوصاً در طرح اصلی نمونه ای زیبا از سبک هنر نو را به نمایش گذاشت. پره در آپارتمان های مسکونی که او با استفاده از قابلیت های هنری بتن مسلح ساخت منزلت بتن را در عالم معماری افزایش داد.

مهندسان به قدری به استفاده از مصالح شناخته شده و ابتدایی یعنی چوب و آهن (که فقط تکیه گاهی یک بعدی ایجاد می کرد ) مأنوس شده بودند که این مصالح طبیعت ثانویه آن ها شده بود و مانع توجه آنان به سایر مصالح و روش ها می گردید. این شرایط در زمانی که بتن مسلح معرفی شد حاکم بود و به همین دلیل در ابتدا هیچ تغییری در روش های قدیمی طراحی به وجود نیامد.

من ترسیم را به حرف زدن ترجیح می دهم زیرا ترسیم سریع تر است و مجال کمتری برای دروغ گفتن باقی می گذارد. « لوکوربوزیه »

معمار دیگری که استفاده از بتن را در کار خود به نهایت زیبایی رساند «لوکوربوزیه» (Le Corbusier) سویسی بود. شاید به جرأت بتوان گفت لوکوربوزیه نخستین معماری بود که توانست از اسکلت بتن مسلح که توسط مهندسین سازه ابداع شد به عنوان وسیله ای برای مقاصد معماری استفاده کند. وی امکانات هنری بتن مسلح و رابطه ی آن با معماری معاصر را به خوبی شناخت.

یکی از نخستین آثار لوکوربوزیه طرحی است که خانه ی دم – اینو نام دارد و در آن معماری به اساسی ترین عوامل سازنده ی خود، یعنی ستون، سقف و کف و پله تجزیه شده است.
از مهمترین طرح های لوکوربوزیه «ویلا ساوای» در دره ی رودخانه ی سن در نزدیکی پاریس است. به نظر می رسد ایده ی دوگانه ی او – هم منطقی بودن و هم شاعرانه بودن – دست در دست یکدیگر در این بنا تحقق می یابند.

این ویلا در اندیشه ی طراحش جعبه ای است که نتیجه ی منطقی معمار است و با توجه به پیش ساخته های تکنولوژیکی و نیازهای ساکنین ساخته شده است. گرایش تندیسگرایانه ی لوکوربوزیه در این ساختمان در یک عنصر آن یعنی پله تجلی پیدا کرد.

لوکوربوزیه پنج اصل را در مورد ساختمان های مدرن معرفی کرد که عبارتند از :

١. ستون ها ساختمان ها را از روی زمین بلند می کنند.
۲. بام مسطح و باغ روی بام.
٣. پلان آزاد.
۴. پنجره های طویل و سرتاسری .
۵. نمای آزاد، کف ها و دیوارها به صورت کنسول.

که حاصل این پنج اصل ساختمان ویلاساووا در شمال پاریس است.»
علاوه برآن لوکوربوزیه گرایش های تندیس گرایانه ی خود را در سال ۱۹۵۰ با بنای « کلیسای نوتردام دوئو » در رونشان فرانسه به بارزترین صورت جلوه داد.
لوکوربوزیه در طراحی این بنا چنان قوی بود و چنان چیره بر معماری که همه را به شگفتی وا داشت. وی نشان داد که بیش از هر معمار مدرن دیگری متوجه دگرگونی زمان است و متوجه است که باید شعر تازه ای بسراید.

لوکوربوزیه با این اعتقاد که خانه؛ ماشینی برای زندگی است به طور برجسته تمام وقت خود را صرف طراحی خانه ی کار آمد می کرد و سعی داشت در طرح استخوان بندی خانه های مسکونی از خواص آهن و بتن با حداکثر کارایی شان استفاده نماید.

ساختمان هایی با تراس های طره ای پیش آمده که به نظر می رسد در هوا شناور هستند تداعی کننده ی عبارت داستان « جعبه ی در حال انهدام » است. « فرانک لوید رایت »

یکی دیگر از معماران مدرنیته که از بتن مسلح در طراحی های خود استفاده کرد فرانک لوید رایت (Frank Lloyd Wright) امریکایی بود. روحیه ی رایت به گونه ای بود که همواره سعی در کشف زیبایی طبیعت نهفته ی مصالح ساختمانی داشت و مانند شاعری که احساس خود را از جمال طبیعی درخت، کوه، رودخانه و دریای موطن خود بیان می کند، زیبایی نهفته ی مصالح ساختمانی را شناخت و با استفاده ی هنرمندانه از این مصالح، دیدگاه افراد را به زیبایی آن ها گشود.

آنچه از معماری ارگانیک رایت برمی خیزد و به ویژه در ساختمان «خانه ی آبشار» وی که در سال ۱۹۳۶ در پنسیلوانیا ساخته شد مجسم است ترکیب حجم ها و بازی فضاهای پر و خالی است که به صورت تخته سنگ های خشن و دست نخورده در این ترکیب جلوه گر می شوند. همچنین حجم های تراشیده شده از بتن که صاف و صیقل خورده به نظر می رسند بخش دیگری از این ترکیب را پدید می آورند.
رایت در مورد خانه ی آبشار چنین توضیح می دهد:

صخره ی وسیع به علاوه ی جریان آب، فضای زندگی را در بالای رود با چندین تراس برای کسانی که مکان خالص و بی ریا را دوست دارند و کسی که به صدای آب عشق می ورزد، فراهم کرده است. و نیز اشاره می کند:
هیچ خانه ای نباید روی تپه باشد، بلکه باید جزیی و برآمده از طبیعت باشد، متعلق به آن باشد، تا تپه و خانه بتوانند با هم زندگی کنند و خوشحالی هر یک به لحاظ وجود دیگری باشد.

از دید سازه ای نیز تراس بتنی مسلح شده ی اصلی طول طره ای برابر ۱۶ فوت (۵ متر) دارد. تیرهای کف و جان پناه توپر بتنی هر دو به افزایش مقاومت خمشی ساختمان کمک می کنند. آنچه که بیش از موفقیت های فنی در این ساختمان اهمیت دارد، شیوه ای است که رایت در استفاده از طره به کار گرفته است، اهمیت دادن به خطوط افقی قوی در یک زمین مشخص، برای ایجاد فرم های رؤیایی بصری که برای ایجاد احساس شناور بودن بر بالای آبشار که در زیر آن قرار دارد به کار می روند.

« موزه ی گوگنهام » در نیویورک در سال ۱۹۵۹ توسط رایت طراحی شد که یکی از آخرین کارهای وی است. این بنا شامل فضای شیب دار مارپیچ منحصر به فردی است به مساحت ۴۰۰ متر مربع که مانند تندیس و توده ای از بتن به عنوان یکی از شاهکارهای معماری مدرن به شمار می رود. او در نمای خارجی از قالب های چوبی برای نقش دار کردن بتن نما استفاده کرده است.
طاق نوعی از سطح است که می تواند نور دریافت کند. اندازه ی یک فضای داخلی بستگی به احساس پخش نور در آن و روشی که نور فرم اتاق را تثبیت می کند دارد.

من شیشه را بین اعضای سازه ای و غیر سازه ای برای ایجاد اتصال تزیینی قرار دادم تا به راحتی از تزیینات داخلی که میزان زیاد مورد استفاده قرار می گیرند تشخیص داده شود. در این بنا تزیینات تحت تأثیر اتصالات قرار گرفته اند. « لویی کان »

از دیگر آثار خلق شده با بتن می توان به موزه ی هنری «کیمبل» در فورث ورث تگزاس امریکا اشاره کرد که توسط معمار استونی تبار امریکایی، لویی کان (Louis Kahn) خلق شده است. لویی کان را شاید بتوان حلقه ی اتصال بین معماری مدرن و معماری پست مدرن دانست چرا که همواره در آثارش نیم نگاهی به گذشته داشته است.

« ساختار سازه ای موزه ی کیمبل نیز مشابه ساختمان های قبلی کان به وسیله ی شبکه های سازه ای تارتان متشکل از دهانه های وسیع ( شامل گالری های اصلی ) و دهانه های کوچک ( شامل بخش های خدماتی و سیستم‌های مکانیکی) تعریف شده است. تکیه گاه ها در این ساختمان ستون های گرد بتنی و دیوارهای غیر باربر هستند که در داخل با سنگ مرمر سفید، چوب و در خارج با سنگ مرمر سفید پوشیده شده اند. موزه از یک سری طاق های مدور بتنی متصل به یکدیگر تشکیل شده که یک نورگیر سقفی شفاف در امتداد برآمدگی هر طاق قرار دارد.

نور از طریق اتصالات نور طبیعی معلق که زیر نورگیر سقفی است بازگرداننده و تسویه می شود.
این طاق های مدور بتنی، شامل ۱۳ حجم پر که فضاهای اصلی را تشکیل می دهند و سه حجم خالی و باز به فضای بیرون تشکیل شده است که به فرم C سازماندهی شده اند. استفاده گسترده از بتن – سنگ و فلز به شکل خالص، به سادگی و خوانایی فضای موزه می افزاید.

یکی دیگر از معمارانی که از بتن به شکل تندیس گرایانه و زیبا بهره جست «ارو سارینن» (Eero Saarinen) معمار فنلاندی تبار امریکایی بود که ساختمان ترمینال TWA را در فرودگاه بین المللی کندی طراحی کرد. وی منبع الهام خود را پرواز و پرنده قرار داد و با استفاده از بتن – به عنوان خمیر مجسمه سازی- تندیسی پویا، سیال، جذاب و مناسب با موضع احداث کرد.
سارنین طراحی بنا را چنین بیان می کند:

«دستیابی به سفری دلچسب»

فرودگاه کندی ( قبلاًً با نام ایدل وایلد ) اولین (و شاید آخرین ) فرودگاهی است با ترمینال های جدا از هم که برای تعیین مشخصات محموله های جداگانه ساخته شده بودند. نتیجه ی آن یک « زد و خورد معمارانه » میان طرح ها و شیوه های رقابت کننده با یکدیگر بوده است. ساختمان اصلی شبیه به پرنده ای بزرگ که آماده ی پرواز است، متشکل از ۴ پوسته ی بتنی است که روی چهار ستون Y شکل قرار گرفته اند.

اگر مشابه این پروژه امروزه ساخته شود، نقشه های ساخت به طور مستقیم از مدل های سه بعدی کامپیوتری به دست می آیند، ولی پیچیدگی قالب بندی و تعداد کارگران نصب آن باقی می مانند.
تمامی اینها عواملی هستند که طراحی و ساخت چنین ساختمانی را مشکل می سازند و دلیلی بر اینکه پوسته ها با وجود زیبایی که در ساختمان ترمینال TWA دارند، هنوز ناشناخته باقی مانده اند.

یکی دیگر از آثار چشم نوازی که با بتن و هنرمندانه طراحی گردیده و به عنوان نماد شهر سیدنی استرالیا شناخته می شود ساختمان اپرای این شهر است.
«یورن اتسن» معمار دانمارکی این طرح زیبا را در سال ۱۹۵۷ طراحی و بنا در سال ۱۹۷۳ تکمیل گردید.

جنبه های اقتصادی؛ خلاقیت و انقلابی بودن طرح؛ ساختمان اپرای سیدنی را به یکی از شاخص ترین آثار معماری دنیا تبدیل کرد. ایده ی اتسن این بود که ساختمانی بسازد که آینه ی تمام نمای بادبان های کشتی ها؛ امواج اقیانوس و نماد واضحی از صدف های دریایی باشد.

ساختمان اپرای سیدنی شامل پنج سالن تئاتر، پنج سالن تمرین نمایش، دو سالن اصلی، چهار رستوران ، شش بار و تعداد زیادی فروشگاه است. گفتنی است که پوسته ی بنا شامل یک میلیون و ۵۶ هزار تکه سنگ گرانیت سوئدی است.
ساختمان اپرای سیدنی به دلیل آکوستیک قوی آن؛ که امواج صوتی را در کمتر از ۲ ثانیه مستهلک می کند؛ شهرت دارد.

از لحاظ دید سازه ای نیز می توان این بنا را چنین تشریح کرد:
پوسته های اصلی و مجزا از جنس بتن مسلح، سقفی با طرح پوسته منفرد و به شکل سهمی با تیرهای سخت کننده، سقف های پوسته ای دو پوش با تیرهای سخت کننده، یک سقف با طرح بیضی با قاب فضایی فولادی و پوسته بتنی از بتن مسلح درجا و یا بتن پیش ساخته، یک قوس مدور در یک قاب فضایی فولادی با پوسته ای از جنس بتن مسلح.

پیدایش مکتب بروتالیسم متاثر از بتن

یکی از خصوصیاتی که در معماری مدرن به آن توجه شد استفاده از ماهیت دست نخورده و عاری از پوشش مصالح بود به گونه ای که تزیینات در معماری جای خود را به خودنمایی طبیعی مصالح بخشید.
خصیصه ی دیگر نمایش ساختاری عناصر ساختمانی بود حتی در پاره ای از موارد ابعاد عناصر سازه ای برجسته تر و بزرگ تر از میزان مورد نیاز در نظر گرفته می شد.

با این تفاسیر و نیز پس از پیدایش بتن بین سال های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ سبکی موسوم به بروتالیسم در معماری شکل گرفت که به عنوان سبک موسوم پس از جنگ جهانی دوم شناخته شد. دو اصل اساسی در سبک بروتالیسم به قرار زیر است:
آشکار ساختن خشونت مواد و مصالح در ساختمان و اغراق در مقیاس ساختمان و عوامل آن مانند در و پنجره و ….

از دلایلی که شاید بتوان بر آن تأکید نمود که مکتب بروتالیسم در آن برهه ی تاریخی به موفقیتی دست پیدا کرد یکی استفاده از صلابت و هیبت بتن در ساخت و ساز ساختمان های عمومی و حکومتی و نیز پایایی مطلوب این ماده به شرایط اقلیمی نامناسب و نیز جلوگیری از مندالیسم ( تخریب گرایی ) بود.

از خصوصیات بصری مکتب بروتالیسم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ساختمان هایی با معماری سنگین، سخت، سرد، خشن، بی روح و انعطاف ناپذیر که در برخی موارد ظاهری اسکلت گونه به خود می گرفت.
این بناها به گونه ای بودند که در آن ها خصوصیاتی همچون صراحت کاملاً قابل درک بوده و هیچ مفهوم ابهام برانگیز یا احساسی مشاهده نمی شود.

آنچه بروتالیسم توانست محقق سازد تلفیق کیفیت بدون تزیین ساختمان های معمولی و حس صلابت و قدرت ساختمان های عمومی بود.
بی تردید از پیشگامان اصلی سبک بروتالیسم لوکوربوزیه است که ساختار معماری سنتی را دگرگون ساخت.

اما این سبک نیز منتقدانی را به همراه داشت که اعتقاد داشتند بروتالیسم غیر دوستانه و کم حرف است و به دلیل طبیعت انتزاعی اش و نادیده گرفتن محیط معماری و تاریخی اجتماعی اطرافش و خشن و بیگانه بودن، برخی معماران ساختمان های این سبک را توده ی بتن می نامیدند.

نمونه های بروتالیسم در ایران نیز مشهود است که از مهمترین آن ها می توان به ساختمان وزارت کشور، فرودگاه مهرآباد تهران و موزه ی هنرهای معاصر تهران و پردیس سینمایی پارک ملت اشاره کرد

 

هنگامی که یک تیر ساختمانی ( این عنصر ناپیدا ) بر روی دو ستون قرار گرفته و آن ها را به یکدیگر ارتباط می دهد در کمال شگفتی، علم معماری به طور اجتناب ناپذیر مانند هنگامی که دو عنصر شیمیایی با هم ترکیب شده و یک نیرو یا ماده ای جدید به ناگهان ظاهر می شود ، شروع به شکل گیری می کند. « لوئیس اچ سالیوان »

زیبایی شناسی های معماری در قالب بتن

با گذشت زمان و بروز تکنولوژی های جدید در صنعت بتن، این ماده نیز دچار تحول شده است. به عبارت دیگر از زمانی که بتن به عرصه ی معماری وارد شد، این ماده در طراحی فضاهای داخلی و خارجی مورد توجه بیشتر قرار گرفت.
به کمک فناوری های نوین صنعت ساختمان، طیف وسیعی از فرآورده های بتنی مصرفی و تزیینی به بازار عرضه شده است.

بتن لیتراکن LitraCon

بتن عبوردهنده نور امروزه به عنوان یک متریال ساختمانی جدید با قابلیت استفاده ی بالا مطرح است. این متریال در سال ۲۰۰۱ توسط یک معمار مجار به نام «آرون لوسونزی» (Aron LOSONCZI) اختراع شد. این متریال ترکیبی از فیبرهای نوری و ذرات بتن است و می تواند به عنوان بلوک ها و یا پنل های پیش ساخته ی ساختمانی مورد استفاده قرار گیرد. فیبرها به خاطر اندازه ی کوچکشان با بتن مخلوط شده و ترکیبی از یک متریال دانه بندی شده را تشکیل می دهند.

به این ترتیب نتیجه ی کار صرفاً ترکیب دو متریال شیشه و بتن نیست بلکه یک متریال جدید سوم که از لحاظ ساختار درونی و همچنین سطوح بیرونی کاملاً همگن است به دست می آید.
جالب ترین حالت این پدیده نمایش سایه ها در وجه مقابل ضلع نور خورده است. همچنین رنگ نوری که از پشت این بتن دیده می شود ثابت است.

افزایش روشنایی طبیعی ساختمان (کاهش روشنایی مصنوعی) و به دنبال آن جلوگیری از اتلاف انرژی حرارتی با نگهداری پرتوهای نوری درون بلوک های دیوار، مقاومت فشاری مطلوب بلوک ها، قابلیت به کارگیری آن ها در پروژه های اجرایی به صورت افقی و یا عمودی و تنوع طرح و رنگ بلوک ها جهت استفاده از آن ها در منطبق نمودن فضاهای محیطی از جمله عواملی هستند که سبب شده اند تا امروزه معماران و طراحان از این نوع بیش از پیش در طرح ها و پروژه های خود استفاده کنند.

از موارد کاربرد بتن لیتراکن می توان به ساخت دیوار، پوشش کف، کاربرد در هنر مجسمه سازی و … اشاره کرد.
این ماده می تواند در عرصه های مختلف طراحی و همچنین در ایجاد فضاهای پویا و انعطاف پذیر داخلی بسیار مورد استفاده قرار گیرد.

بتن زنده- سبز – بیولوژیک biology concrete

محققان دانشگاه پلی تکنیک کاتالونیا اسپانیا نوعی از بتن را توسعه داده اند که از رشد ریز جلبک، قارچ، گلسنگ و خزه بر سطح بتن حمایت می کند.
پیچکی که چشم انداز ساختمان را پوشانده است جلوه ای دوست داشتنی دارد اما ریشه های پیچک می توانند آجرها را شکافته و یا تاکستان ها می توانند محلی برای تجمع حشرات موذی شوند. باغ های عمودی مدرن تلاش می کنند تا اثر زیبایی شناسی مشابهی داشته باشند و به بعضی از مزایای محیطی آن بیفزایند اما آن ها اغلب لوازمی کامل با پوشش هیدروپونیکی هستند و نگهداری آن ها دشوار است.

تیمی به سرپرستی «آنتونیو آگوآدو» (Antonio AGUADO) بتن بیولوژیک را طراحی کرده اند تا از آن به عنوان لایه ای برای باغ های عمودی استفاده کنند که ساده هستند و نیاز به نگهداری اندک و توجه کم دارند. این کلیدی است تا بتن بیولوژیک جایگزین سیمان پرتلند شود که به طور عادی با سیمان منیزیم فسفات استفاده می شوند .

پارامترهای استفاده شده در ساخت بتن بیولوژیکی برای سطح دلخواهی از تخلخل و سفتی سطحی تنظیم شده اند تا کلونیزاسیون را تشویق کنند.
این بتن بیولوژیک متشکل از یک لایه ساختاری به همراه سه لایه دیگر بر روی آن است. لایه ضد آب از لایه های ساختاری در برابر صدمات ناشی از بارندگی و آب محافظت می کند. لایه بیولوژیکی نیز اجازه ی تجمع آب را فراهم کرده و یک پایه ی مناسب برای چسبیدن ریزارگانیسم ها ایجاد می کند، لایه سوم که یک پوشش ناپیوسته است، با عملکرد عایق ضد آب معکوس به هدایت آب به مناطق مختلف روی دیوار کمک می کند.

در طول یکسال بتن زنده با پوشش خزه (یا ریز جلبک) به طور کامل رشد کرده و در فصول مختلف دچار تغییر رنگ می شود که یک رنگ زنده برای ساختمان ایجاد می کند. با کمک این پوشش بیولوژیکی، بتن می تواند دی اکسید کربن موجود در جو را جذب کرده و به طور همزمان با گرفتن پرتوهای خورشیدی، دمای داخلی ساختمان را تنظیم کند. برخلاف سیستم باغ های عمودی، ماده ی جدید از رشد بیولوژیکی بر این سطوح حمایت می کند که به معنای عدم نیاز به ساختارهای پیچیده و سیستم های آبیاری هوشمند است.

بتن رنگی

در محیط شهری معابر، پارک ها و تفرجگاه ها همواره جداول، نیمکت ها، گل جای ها و زباله دان هایی از جنس بتن مشاهده می کنیم که اغلب فاقد رنگ مناسب بوده و یا در صورت رنگ شدن با گذشت زمان از کیفیت ظاهری آن ها کاسته شده و معمولاًً با خوردگی و سایش سطح بتن رو به رو هستیم که منظری نامناسب در فضای شهری ایجاد می کند.

در این میان استفاده از بتن های رنگی با دوام بالا و کیفیت بسیار بالا می تواند تا حد زیادی گره گشای این ناهمگونی ها باشد. بتن های رنگی از طریق اضافه کردن قلیا و مواد رنگی سبک در داخل مخلوط به اندازه ۸ تا ۱۰ درصد وزن سیمان یا با استفاده از سیمان های رنگی به دست می آید.

بهره گیری از رنگدانه های سرامیکی و فلزی از فناوری های نوین در تولید بتن رنگی محسوب می شود. قیمت تمام شده ی بتن رنگی خیلی بیشتر از بتن معمولی نیست.
برای تهیه این بتن حدود ۱ تا ۳ درصد از رنگدانه های مورد نظر در شرایطی که بتن تحت عمل آوری است به مخلوط اضافه می شود و بقیه مراحل کار مشابه ساخت بتن معمولی است.

شایان ذکر است که این بتن ها علاوه بر زیبایی خاص در مقایسه با انواع دیگر بتن با توجه به حذف مراحل تعمیر و نگهداری و نقاشی مجدد مقرون به صرفه تر است.
نکته دیگر این که تحقیقات نشان داده رنگدانه ها مقاومت فشاری و کششی اکثر نمونه ها را تقویت کرده اند.

از دیگر موارد استفاده بتن در زیباسازی منظر شهری و معماری می توان به موارد زیر به صورت تیتر وار اشاره نمود:
تلفیق بتن رنگی و بتن سبک در ساخت مبلمان شهری و به کارگیری نقوش در سطح بتن در معابر شهری و نمای ساختمان ها و حکاکی بر روی بتن در فضاهایی مانند کف پیاده روها یا کف اتاق و بتن دانه نما یا تمام کردن سطوح با دانه های نمایان و استنسیل کردن سطح بتن.

کلام آخر

با شروع دوران معماری مدرن استفاده گسترده از مصالح جدید تحولی بزرگ در فن ساختمان سازی ایجاد می شود. بتن مسلح به دلیل برخورداری از ویژگی های بی نظیرش در تولید و خلق فضا، بین سال های ۱۹۱۰ و ۱۹۲۰ به علامت مشخص معماری مدرن تبدیل شده و استفاده از این مصالح به دلیل ارزانی و یکسان سازی به اوج می رسد. پس از این تحول احجام و سازه های سنگین جای خود را به ساختمان های سبک تر، منعطف تر و با ارتباط بیشتر فضای درون و بیرون می دهند.

بتن مسلح با مقاومت بالای سازه ای خود می تواند نقشی منحصر به فرد در ساختمان سازی با بالا بردن کیفیت فضایی و حذف المان های سازه ای مزاحم ، افزایش دهنه های بین ستون ها، گشایش فضایی، گشودگی های عریض، افزایش دید و منظر، سیالیت فضا، شفافیت جداره ها، کاهش جذب دیوارها، صرفه جویی در مساحت زمین، بالا بردن صرفه اقتصادی و پیش ساختگی داشته باشد.

در کل می توان گفت که با رویکرد معماری مدرن در آینده و گرایش به خلق فضاهای ساده و سبک هایی نظیر بروتالیسم، استفاده از بتن در معماری و طراحی داخلی و خارجی ساختمان ها نمود بیشتری پیدا خواهد کرد. بتن از جمله ی مصالحی است که در ایجاد بناها، فضاهای شهری، المانها، مبلمان های شهری و نظایر آن ها کاربرد فراوان دارد و با پیشرفت تکنولوژی بتن بیش از پیش نیز شده است.

در این میان طراحی و ساخت بتن های با کیفیت مطلوب، دوام مناسب و کارایی بهینه به عمر فضاهای شهری و خصوصیات برتر مبلمان های شهری افزوده و منظر و نمایی در خور توجه به آن ها می بخشد.
امروزه بتن به عنوان مؤلفه ای بسیار مهم در توسعه ی پایدار کشورها به شمار می آید و با گذشت سال ها از پیدایش و کاربرد آن به صورت کنونی دستخوش تحولات و پیشرفت های اساسی شده است به طوری که در هر فعالیت حیطه ی ساخت و ساز به صورت مستقیم و غیر مستقیم حضور چشمگیر داشته و به عنوان آشناترین مصالح ساختمانی با بیشترین مصرف به شمار می رود.

در حال حاضر طیف متنوعی از فرآورده های تزیینی بتن ابداع و به بازار عرضه شده است به طوری که بسیاری از معماران و هنرمندان از آن به عنوان ابزاری جهت خلق زیبایی در آثارشان بهره جسته اند.
با توجه به پیشرفت های سریع و روزافزون در سال های اخیر به نظر می رسد در آینده شاهد استفاده ی گسترده تری از قابلیت های بتن در عرصه ی معماری باشیم.

منبع: ماهنامه دنیای پردازش