توافق تاریخی نشست جهانی تغییرات اقلیمی: «پایان راه سوخت‌های فسیلی»

اجلاس اقلیمی سازمان ملل که به کاپ ۲۸ معروف است برای اولین بار توافقنامه‌ای به تصویب رساند که از کشورها می‌خواهد استفاده از سوخت‌های فسیلی را کنار بگذارند

بیژن خطیب

دنیای پردازش آنلاین: نزدیک به ۲۰۰ کشور در اجلاس تغییرات اقلیمی در دوبی حاضر بودند و این اولین بار است که بر سر متنی برای گذار از سوخت‌های فسیلی به توافق می‌رسند. «سلطان جابر»، رییس اجلاس، این توافق را «تاریخی» خواند و گفت که جهان «مسیری جدید» در پیش گرفته است.

با توافقی تاریخی که در نشست تغییرات اقلیمی حاصل شد، جامعه جهانی برای اولین بار یک صدا «بر ضرورت گذار از سوخت‌های فسیلی» مهر تایید زد. سوخت‌های فسیلی عبارتند از نفت و گاز و زغال سنگ که تولید و مصرف آنها باعث گرمایش زمین و شدت گرفتن تغییرات اقلیمی شده است.

با وجود تلاش کشورهای نفت‌خیز برای پرهیز از اشاره به حذف سوخت‌های فسیلی، مخالفت‌های شدید کشورهای دیگر این تلاش‌ها را ناکام گذاشت. با این حال، در متن توافق نهایی که سلطان جابر، میزبان اماراتی نشست، آن را حرکت به سمت درست خواند اما و اگر و ابهامات زیادی وجود دارد به ویژه در خصوص کمک به کشورهای فقیر و آسیب‌دیده که توقعات‌شان براورده نشده است.

ولی اشاراتی که به عواقب مصرف سوخت‌های فسیلی بر گرم‌تر شدن کره زمین و شدت گرفتن تغییرات اقلیمی شده است، به مثابه اولین اذعان و اجماع جامعه جهانی بر سر واقعیت‌های علمی به شمار می‌رود که دانشمندان سال‌هاست بر آن تاکید دارند. نگرانی اصلی دانشمندان همچنان پابرجاست که این گام ممکن است آنقدر کافی نباشد تا جهان از آستانه خطرناک افزایش دما به ۱/۵ درجه در قیاس با متوسط دمای زمین در آغاز انقلاب صنعتی و آستانه «فاجعه‌بار» ۲ درجه افزایش جلوگیری کند.

«آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل، در واکنش به این توافق گفت:

«به کسانی که در نشست تغییرات اقلیمی با اشاره روشن به حذف سوخت‌های فسیلی مخالفت کردند، مایلیم بگویم چه بخواهید چه نخواهید، حذف سوخت‌های فسیلی اجتناب‌ناپذیر است. فقط باید امیدوارم باشیم دیر نشده باشد»

«گراهام استوارت»، معاون وزیر امنیت انرژی بریتانیا، هم گفت:

«این توافق آغاز پایان دوران سوخت‌های فسیلی است»

«کریس بوئن»، وزیر اقلیمی استرالیا، نیز که در اوایل این گفت‌وگوها به شدت خواستار «حذف سوخت فسیلی» بود، این توافق را «نتیجه‌ای محکم» خواند و گفت که مذاکرات در دوبی یک «نقطه عطف مهم» است.
او همچنین از اینکه این توافق شامل تعهداتی برای افزایش انرژی‌های تجدیدپذیر است، استقبال کرد.

چین یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گازهای گلخانه‌ای و در عین حال یکی از پیشروترین کشورها در انرژی‌های تجدیدپذیر است. نماینده چین در اجلاس در واکنش به توافق گفت:

«مایه تاسف است که بسیاری از نگرانی‌های مهم کشورهای در حال توسعه در نظر گرفته نشده است»

او بار دیگر به اتهام کشورهای در حال توسعه به کشورهای ثروتمند اشاره کرد که دهه‌ها با سوزاندن سوخت‌های فسیلی ثروت اندوخته‌اند اما می‌خواهند اقتصادهای نوظهور را از همان رشد منع کنند.
فقدان منابع مالی برای کشورهای فقیرتر برای گذار به اقتصاد سبز یک مسأله بزرگ در این گفت‌وگوها بوده است. چین با وجود داشتن دومین اقتصاد بزرگ جهان، همچنان در بلوک کشورهای در حال توسعه در این مذاکرات حضور دارد.

«کاپ ۲۸»، بیست‌و‌هشتمین نشست اقلیمی سالانه سازمان ملل متحد است که دولت‌ها در آن درباره روش‌های محدود کردن و آمادگی برای تغییرات اقلیمی آینده بحث و گفت‌وگو می‌کنند. این نشست از ۳۰ نوامبر تا ۱۲ دسامبر ۲۰۲۳ در دوبی، امارات متحده عربی برگزار شد.

کاپ مخفف «کنفرانس اعضای شرکت‌کننده» است. اعضای شرکت‌کننده در این کنفرانس کشور‌هایی هستند که کنوانسیون سازمان ملل متحد درباره تغییر اقلیم در سال ۱۹۹۲ را امضا کرده‌اند.

از توافق کاپ ۲۸ چه انتقادهایی می‌شود؟

از توافق امروز به عنوان گشایشی در تعهد به کاهش سوخت‌های فسیلی (ذغال‌سنگ، نفت و گاز) استقبال شده و برای اولین بار با وجود نارضایتی برخی کشورها، متن توافق محکم‌تر است. «اسمه استالارد»، خبرنگار اقلیمی در محل اجلاس، اما می‌گوید از کشورهایی مثل بولیوی و ساموآ شنیده‌ایم که از برخی قسمت‌های توافق خشنود نیستند.

آنها به چه نقایصی اشاره می‌کنند؟

پول: متن توافق فقط به «نیاز» به پول بیشتر برای کشورهای فقیرتر برای گذار از سوخت‌های فسیلی و آمادگی برای تغییرات اقلیمی اشاره می‌کند و هیچ الزامی هم برای کشورهای توسعه‌یافته‌تر برای حمایت مالی بیشتر قایل نشده است.

عدالت: «گذار از سوخت‌های فسیلی» از کشورهای توسعه‌یافته‌تر نمی‌خواهد که در این زمینه پیشگام باشند. کشورهای کمترتوسعه‌یافته می‌گویند این عادلانه نیست که از تمام کشورها انتظار می‌رود این کار را هم زمان انجام دهند در حالی که کشورهای توسعه‌یافته از سوخت‌های فسیلی برای مدتی بسیار طولانی‌تر بهره برده‌اند.

متان: هیچ هدفی برای کاهش انتشار متان تعیین نشده است درحالیکه متان گازی است با تاثیر اقلیمی زیاد.

آمادگی: متن توافق برای اینکه کشورهای دنیا چگونه خود را با تغییرات اقلیمی وفق دهند و آماده کنند هنوز نهایی نشده است.

از برخی قسمت‌های متن توافق هم انتقاد شده است مثل این عبارت: «به رسمیت شناختن سوخت‌های گذار در تسهیل گذار از انرژی‌های فسیلی.»
این نگرانی هست که «سوخت‌های گذار» به گاز طبیعی اشاره داشته باشد و به کشورهای دنیا مجوز بدهد بعد از سال ۲۰۵۰ از این سوخت استفاده کنند.

۵ دلیل برای خوش‌بینی درباره تغییرات اقلیمی

این روزها به‌راحتی می‌توان تحت تأثیر اخبار بد درباره محیط‌زیست قرار گرفت. وضعیتی که حتی ما خبرنگارها که عادت داریم هرروز چنین اخباری را گزارش دهیم، آزار می‌دهد.
البته حق‌داریم نگران باشیم. دانشمندان می‌گویند امسال قرار است گرم‌ترین ۱۲ ماه جهان در عرض ۱۲۵۰۰۰ سال گذشته باشد. گرمایی که ما و همه را در تمام گوشه‌های جهان تحت تأثیر قرار خواهد داد.
اما همزمان با همایش اقلیمی کاپ ۲۸ در دوبی، دلیل هایی واقعی‌ برای خوش‌بینی هم در دیدرس وجود دارند. در اینجا به بعضی از آن‌ها نگاهی می‌اندازیم:

انقلاب سری خورشیدی

در خیابان‌ها و ساختمان‌های مناطق مختلف بریتانیا، انقلابی در مصرف انرژی خورشیدی شروع ‌شده است. امسال به‌طور ماهانه ۱۷۰۰۰ خانه در سراسر کشور صفحات خورشیدی به ساختمان خود اضافه کرده‌اند.
مالکان خانه‌ها، حتی درمناطقی از بریتانیا که شهرتی در آفتابی بودن ندارند، صفحه‌های سیلیکونی در پشت‌بام‌های خود نصب می‌کنند. مثلاً در جزیره انگلسی در شمال ولز ۸ درصد خانه‌ها انرژی خود را با مصرف انرژی خورشید تأمین می‌کنند. این رقم در شهر ابردین نزدیک به ۶ درصد است.

این رونق به خاطر کم کردن هزینه‌ها است. انرژی خورشیدی یکی از ارزان‌ترین اشکال الکتریسیته و به قول عده‌ای ارزان‌ترین شکل الکتریسیته در تاریخ است.
مردم این صفحه‌های خورشیدی را فقط در پشت‌بام‌های خود نصب نمی‌کنند. آن‌طور که جنی چیس متخصص انرژی خورشیدی از شرکت بلومبرگ ان ای اف می‌گوید ما شاهد افزایش نصب صفحه‌های خورشیدی در بالکن‌ها هم هستیم.

یکی از اهالی به بی‌بی‌سی می‌گوید:

«شما فقط کافی است یک صفحه خورشیدی جایی در خانه‌تان مثلاً در بالکن یا در حیاط بگذارید و می‌توانید با کمک آن در روزهایی که هوا آفتابی است برق خانه را با آن تأمین کنید. این الکتریسیته‌ای است که وارد سیستم برق شهری نمی‌شود، در آن ذخیره نمی‌شود و لازم نیست برای آن ثبت‌نام کنید. اما با کمک آن می‌توانید مقداری از هزینه ماهانه قبض و مصرف برق خانه‌تان کم می‌کنید»

تمام جهان دارد این مسیر را در پیش می‌گیرد. چین سال گذشته به‌اندازه سه دهه در ایالات‌متحده صفحات خورشیدی نصب‌کرده است. این روزها نجات کره زمین با کمک انرژی خورشیدی امیدی واقعی به نظر می‌رسد.

اتومبیل‌های الکتریکی که خرج خود را درمی‌آورند

در چند سال اخیر صحبت درباره اینکه چه موقع بهترین وقت برای خریدن اتومبیل‌های الکتریکی است تبدیل به یکی از ثابت‌ترین موضوعات شام‌های خانوادگی در بریتانیا شده است. فروش این اتومبیل‌ها رو به رشد است. در سال ۲۰۲۳، ۱۸ درصد اتومبیل‌های جدیدی که در سراسر جهان به فروش رفته اند، با انرژی باتری کار می‌کنند.

بااین‌وجود، قیمت بالا و نگرانی در مورد مسافتی که این اتومبیل‌ها می‌توانند طی کنند از عوامل بازدارنده گسترش بیشتر آن‌ها هستند. اما تکنولوژی جدیدی درحال‌توسعه و شکل گرفتن است که می‌تواند نگرانی‌ها در مورد این اتومبیل‌ها را کم و آن‌ها را برای مصرف‌کنندگان به‌صرفه‌تر کنند.

این ایده، ایده اتصال اتومبیل به برق شهری یا وی تو جی است. برای این کار دستگاهی مورداستفاده قرار می‌گیرد که می‌تواند الکتریسیته را از اتومبیل به خانه و برعکس منتقل کند و اتومبیل را به شبکه برق شهری متصل است.
ایده پشت آن این است که اگر شما اتومبیل خود را در ساعت‌های کم‌مصرف که قیمت برق پایین است شارژ کنید، می‌توانید بعداً آن را در ساعت‌های پرمصرف که برق گران است به شبکه برق شهری بفروشید و از این راه سود کنید.

با توجه به اینکه اتومبیل‌ها ۹۵ درصد اوقات در پارک هستند، خریدوفروش انرژی با آن‌ها به نظر ایده مناسبی می‌رسد. به‌این‌ترتیب اتومبیل‌ها تبدیل به فروشنده‌ها و خریدارهایی چهارچرخ می‌شوند.
این کار برای شبکه برقی کشور هم بسیار مهم است. درحالی‌که این شبکه در حال اضافه کردن منابع تجدید پذیر مانند باد و انرژی خورشیدی است نیاز به‌جایی دارد که در روزهای بسیار آفتابی یا بادی مازاد انرژی خود را به آن بفرستد.

طبق آزمایش‌هایی که انجام‌شده، اگر شما اتومبیل الکتریکی خود را با کمک صفحه‌های خورشیدی که در خانه‌تان نصب‌کرده‌اید، شارژ کنید، می‌توانید این انرژی مجانی را به قیمت مناسبی به شبکه برق سراسری بفروشید.

شرط‌بندی روی باتری‌های بزرگ

در سراسر بریتانیا، مزارع عظیم باتری‌های خورشیدی با سرعت زیادی در حال گسترش هستند. مزرعه‌ای در باکینگهام شایر که از آن دیدار کردم در عرض ده ماه کامل شده است.
این مزرعه باتری می‌تواند برق ۳۰۰ هزار خانه را تا دو ساعت تأمین کند و یکی از بزرگ‌ترین مزارع باتری در اروپا است.

قیمت ذخیره‌سازی الکتریسیته در این ابعاد در حال کاهش است و متخصصان فکر می‌کنند تا آخر این دهه تعداد باتری‌های موجود آن‌قدر خواهد بود که بتواند ۱۸ میلیون خانه را در سراسر بریتانیا تحت پوشش قرار دهد. این مقدار رشد واقعاً فوق‌العاده است. به نظر کارشناسان، باتری‌ها حلقه اصلی در زنجیره تولید الکتریسیته هستند که می‌توانند رسیدن به آلودگی صفر را ممکن کنند.

«پیتر کاوانا»، مدیرعامل شرکت هارمونی انرژی به بی‌بی‌سی گفت:

«اگر ابزاری برای ذخیره نداشته باشید، میزان انرژی قابل تجدیدی که در دست دارید محدود خواهد بود»

شرکت آقای کاوانا در حال نصب باتری در ابعاد وسیع در بریتانیا و اروپا است. او ادامه داد:

«وقتی گزینه ذخیره انرژی را به‌عنوان راه‌حلی برای مشکل انرژی تجدید پذیر در نظر می‌گیرد، دسترسی همگانی به این نوع از انرژی بسیار آسان‌تر می‌شود. به‌این‌ترتیب دررسیدن به ایده ال خود که تولید انرژی با آلودگی صفر است پیش خواهیم افتاد و رسیدن به شبکه برق سراسری که صد در صد با انرژی‌های تجدید پذیر تأمین می‌شود، امکان‌پذیر خواهد شد»

آرای دادگاه‌ها

شفافیت در دادگاه‌ها هم یکی از دیگر جنبه‌های امیدبخشی است که درزمینهٔ تغییرات اقلیمی حاصل‌شده است. در ۱۲ ماه آینده چندین پرونده مرتبط با مسائل اقلیمی به دادگاه خواهند رفت و جلوی قضات قرار خواهند گرفت.
هر طور که این قضات رأی بدهند، قدر مسلم این است که به‌طورقطع خواهیم فهمید قانون در مورد اینکه چه کسی مسؤول افزایش دمای کره زمین است چه موضعی در پیش خواهد گرفت و چه چیز قانونی است.

یکی از بزرگ‌ترین پرونده‌های قضایی مرتبط با مسایل اقلیمی، پرونده‌ای در ایالات‌متحده امریکاست. در این پرونده ناحیه مالتنوما در ایالت اورگن از تعدادی از تولیدکنندگان نفت و گاز برای ایجاد موج گرما در سال ۲۰۲۱ ادعای ۵۲ میلیارد دلار خسارت کرده است.

اگر آن‌ها در این پرونده پیروز شوند، پیامدهای حقوقی و مالی عظیمی به دنبال خواهد داشت و می‌تواند موجب به جریان افتادن ده‌ها شکایت و پرونده قضایی دیگر علیه تولیدکنندگان سوخت‌های فسیلی شود. درست مانند مشکلات حقوقی سنگینی که سال‌ها پیش برای شرکت‌های تولید تنباکو به وجود آمد.

یکی از وکلای این پرونده «جفری سیمون» است. او برای پیروز شدن در پرونده مالی سنگین مربوط به داروهای مخدر در تگزاس شهرت دارد. او می‌گوید دادگاه‌ها در حال تبدیل‌شدن به اهرم قدرتمندی در فعالیت‌های مربوط به تغییرات اقلیمی هستند چون می‌توانند تولیدکنندگان سوخت‌های فسیلی را از جهت مالی تحت‌فشار قرار بدهند.

«در سیستم قضایی ایالات‌متحده امریکا مسیری برای اینکه از متهمان خواسته شود میزان آلودگی ناشی از تولیدات فسیلی خود را کم کنند وجود نداد اما وکلا می‌توانند این متهمان را به خاطر آسیبی که ایجاد کرده‌اند مسؤول بدانند. همچنین قانون این قدرت را در اختیار وکلا قرار می‌دهد این شرکت‌ها را برای ارایه اظهارات نادرست متهم کنند زیرا آن‌ها بر اساس همین اظهارات و ادعاهای نادرست بوده است که روند اصلاح این ایرادها را کند کرده است»

وقتی امید و تاریخ هم‌قافیه می‌شوند

پنجمین دلیل من برای خوش‌بینی درباره تغییرات اقلیمی تاریخ است.
اگر از زاویه دید تاریخ به این مشکل بشری نگاه کنیم متوجه می‌شویم در همین مدت کوتاه چه دستاوردهای زیادی به‌دست‌آمده است.

تنها هشت سال پیش وقتی قرارداد اقلیمی پاریس امضا می‌شد، در متن قرارداد هیچ اشاره‌ای به زغال‌سنگ، نفت و گاز که بزرگ‌ترین عامل ایجاد گازهایی هستند که دمای کره زمین را بالا می‌برند، نشده بود.
امید بسیاری وجود دارد که طرف‌های حاضر در جلسات کاپ دوبی عاقبت به شکلی درباره پایان دادن مصرف سوخت‌های فسیلی در این قرن به نتیجه برسند.
اگر چنین توافقی شکل بگیرد مسیری مهم و تاریخی برای مقابله باریشه اصلی تغییرات اقلیمی ایجاد خواهد شد و به جهان امکان می‌دهد با آنچه زندگی همه ما را تهدید می‌کند مبارزه کند.

اصطلاحات کلیدی در مورد تغییرات اقلیمی

 امروز توافقی برای «ضرورت گذار از سوخت‌های فسیلی» در اجلاس اقلیمی سازمان ملل در دوبی حاصل شد. در اینجا توضیح برخی از مهم‌ترین اصطلاحات به‌کار رفته در گزارش را بخوانید:

سوخت‌های فسیلی: تاثیر فعالیت‌های انسان بر اقلیم، عمدتاً ناشی از استفاده گسترده از سوخت‌های فسیلی شامل زغال سنگ، نفت و گاز بوده است در خانه‌ها، کارخانه‌ها و در حمل‌ونقل.

۱/۵ درجه سانتیگراد: جهان ۱/۱ درجه سانتیگراد گرمتر از پایان دهه ۱۸۰۰ (دوران انقلاب صنعتی) است. در پاریس در سال ۲۰۱۵، تقریبا ۲۰۰ کشور متعهد شدند که تلاش کنند این افزایش دما را تا حد ۱/۵ درجه نگه دارند. امروز متن اجلاس اقلیمی دوبی نیاز به کاهش مداوم مصرف سوخت فسیلی را برای حفظ افزایش گرمایش زیر این سطح ضروری دانسته است.

حذف تدریجی: این اصطلاحی است که بسیاری از کشورها خواستار گنجاندن آن درتوافق بودند. حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی کشورها را ملزم می‌کند که به تدریج تولید و مصرف را کاهش دهند تا به صفر برسد. توافقی که در دوبی حاصل شد ، خواستار «کاهش» اتکای کشورها به سوخت‌های فسیلی شده بدون تعیین صفر بعنوان هدف.

انرژی‌های تجدیدپذیر: علاوه بر تشویق کشورها به دور شدن از سوخت‌های فسیلی، توافق‌نامه اجلاس دوبی شامل تعهداتی برای افزایش انرژی‌های تجدیدپذیر هم هست، یعنی منابع طبیعی انرژی که تمام نمی‌شوند، مانند آفتاب و باد و انرژی امواج دریا.