افزایش دمای زمین از ۱/۵ درجه فراتر رفت

برای اولین بار، افزایش دمای زمین در طول یک سال کامل، فراتر از ۱/۵ درجه سانتی‌گراد بوده است. خطرات ناشی از تغییرات اقلیمی مانند امواج گرمای شدید، افزایش سطح آب دریاها و از بین رفتن حیات وحش در افزایش دمای ۲ درجه سانتی‌گراد بسیار بیشتر از ۱/۵ درجه سانتیگراد محتمل است

بیژن خطیب

دنیای پردازش آنلاین: تازه‌ترین گزارش سرویس تغییرات اقلیمی کوپرنیک اتحادیه اروپا حاکی است که برای اولین بار، افزایش دمای زمین در یک سال کامل از ۱/۵ درجه سانتی‌گراد فراتر رفته است. رهبران جهان در سال ۲۰۱۵ میلادی قول دادند که تلاش کنند تا افزایش دما در درازمدت را به ۱/۵ درجه سانتی‌گراد محدود کنند که برای جلوگیری از مخرب‌ترین آثار تغییرات اقلیمی مهم است.

به گزارش بی‌بی‌سی عبور از این حد در یک سال، شاخص‌های «توافق پاریس»‌ را نقض نمی‌کند اما در بلندمدت جهان به تخطی از آن نزدیک‌تر می‌کند. محققان می‌گویند که اقدام فوری برای کاهش انتشار گازهای کربنی همچنان می‌تواند تغییرات اقلیمی را آهسته کند. پروفسور «لیز بنتلی»، مدیر اجرایی انجمن سلطنتی هواشناسی بریتانیا می‌گوید:

«عبور از یک و نیم درجه سانتی‌گراد در میانگین سالانه بسیار مهم است. این یک گام دیگر در جهت اشتباه است ولی ما می‌دانیم که باید چه کار کنیم»

محدود کردن افزایش دمای زمین به ۱/۵ درجه سانتی‌گراد در قیاس با پیش از انقلاب صنعتی، به نماد تلاش‌های بین‌المللی برای مقابله با تغییرات اقلیمی بدل شده است.

براساس یک گزارش مهم سازمان ملل در سال ۲۰۱۸ میلادی، در صورت ۲ درجه افزایش دما، بجای ۱/۵ درجه، خطر تغییرات اقلیمی مانند گرمای شدید، بالا آمدن سطح آب دریاها و از بین رفتن حیات وحش، بسیار بیشتر می‌شود. اما داده‌های سرویس تغییرات اقلیمی کوپرنیک درباره سال گذشته نشان می‌دهد که دما با سرعت نگران‌کننده‌ای در حال افزایش است و دما بین فوریه ۲۰۲۳ تا ژانویه ۲۰۲۴، ۱/۵۲ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است.

جای تعجب ندارد

این نقض یک ساله و گرم‌تر شدن دمای زمین جای تعجب ندارد، در واقع ژانویه، هشتمین ماه گرم متوالی بود. گزارش «برکلی ارث»، یک گروه علمی حاکی است که در سال ۲۰۲۳ هم افزایش دما بیش از ۱/۵ درجه بوده است. دیگر نهادها مثل ناسا افزایش دما در ۱۲ ماه گذشته را اندکی کمتر از ۱/۵ درجه سانتی‌گراد اعلام کردند.

این تفاوت‌های کوچک عمدتا محصول تخمین دمای کره زمین در اواخر قرن هجده است، زمانی که اندازه‌گیری‌ها محدودتر بودند. اما همه در مورد روند گرمایش اخیر توافق دارند و اینکه جهان احتمالا برای مدت طولانی‌تری در گرم‌ترین دوره خود از زمان شروع ثبت‌ داده‌ها به سر می‌برد. دمای سطحی آب‌های جهان نیز در بالاترین میانگین ثبت‌شده خود است که نشانه‌ای است از فراگیر بودن گرمایش زمین. با توجه به اینکه دمای اقیانوس‌ها معمولا تا یک ماه دیگر به اوج نمی‌رسد، نمودار زیر بسیار قابل توجه است.

چرا مرز ۱/۵ درجه سانتی‌گراد در طول سال گذشته شکسته شد؟

روند گرمایش زمین،‌ بدون شک ناشی از فعالیت‌های انسان است و بیشتر از سوزاندن سوخت‌های فسیلی حاصل می‌شود که گازهای گرمایشی مانند دی اکسید کربن آزاد می‌کند. در این باره تقریبا اجماع وجود دارد. در ماه‌های اخیر، یک پدیده طبیعی به نام «ال‌نینو» نیز دمای هوا را افزایش داده است، اگرچه معمولا این پدیده فقط حدود دو دهم سانتیگراد موجب افزایش دما می‌شود.

پیشتر دانشمندان امریکایی فعال شدن اِل‌نینو را تایید کرده‌اند که به گفته آنها گرمایش زمین را که به دلیل سوخت‌های فسیلی در جریان است، تشدید خواهد کرد. میانگین دمای هوا در نیمه دوم سال ۲۰۲۳ از زمان فعال شدن «ال‌نینو»، تقریبا هر روز از ۱/۵ درجه سانتیگراد عبور کرد و در سال ۲۰۲۴ هم این روند افزایشی ادامه یافته است. نمودار زیر نشانگر این وضعیت است.

انتظار می‌رود تا چند ماه دیگر پدیده ال‌نینو پایان یابد که می‌تواند دمای جهان را اندکی کاهش دهد و احتمالا به زیر آستانه ۱/۵ درجه سانتی‌گراد بازگرداند. اما فعالیت‌های انسان به این معنی است که درجه حرارت در دهه‌های آینده افزایش خواهد یافت، مگر اینکه اقدام فوری انجام شود.

«سامانتا برگس»، معاون کوپرنیک، نتیجه‌گیری می‌کند که:

«کاهش سریع انتشار گازهای گلخانه‌ای تنها راه جلوگیری از افزایش دمای جهانی است»

عذاب اجتناب‌ناپذیر نیست

با نرخ فعلی انتشار گازهای گلخانه‌ای، هدف کنفرانس اقلیمی پاریس برای محدود کردن گرمایش به ۱/۵ درجه سانتی‌گراد می‌تواند طی دهه آینده از بین برود. پروفسور «مایلز آلن» از دانشگاه آکسفورد و کالج گرشام و نویسنده اصلی گزارش مهم سازمان ملل در سال ۲۰۱۸ می‌گوید:

«این آستانه‌ای نیست که فراتر از آن تغییرات اقلیمی از کنترل خارج شود اما تغییرات اقلیمی تسریع خواهند شد چنانکه شاهد گرمای شدید، خشکسالی، آتش‌سوزی‌ جنگل و سیل در ۱۲ ماه گذشته بوده‌ایم: هر دهم درجه گرمایش، آسیب را بیشتر می‌کند»

نیم درجه اضافی یعنی تفاوت بین ۱/۵ درجه سانتی‌گراد و ۲ درجه سانتی‌گراد گرمایش جهانی، خطرات عبور از «نقاط اوج» را به شدت افزایش می‌دهد. پروفسور بنتلی می‌گوید، برای مثال، اگر دمای یخ‌های گرینلند و غرب قطب جنوب از نقطه اوج عبور کنند، باعث افزایش «فاجعه‌آمیز» سطح آب‌های جهانی در طول قرن‌های بعد می‌شوند.

اما محققان بر این نکته تاکید می‌کنند که انسان‌ها هنوز هم می‌توانند در روند گرمایش جهان تفاوت ایجاد کنند در حالیکه فناوری‌های سبز مانند انرژی‌های تجدیدپذیر و وسایل نقلیه الکتریکی در بسیاری از نقاط جهان رونق گرفته است. این بدان معنا است که برخی از بدترین سناریوهای افزایش دمای زمین، مثلا ۴ درجه سانتی‌گراد یا بیشتر در این قرن که تصور آن در یک دهه پیش ممکن بود، حالا بر اساس سیاست‌ها و تعهدات فعلی بسیار کمتر در نظر گرفته می‌شوند.

و شاید دلگرم‌کننده‌تر از همه، هنوز هم تصور می‌شود که با رسیدن به تراز کربنی صفر، گرم شدن جهان، کم و بیش متوقف خواهد شد از این رو نصف شدن انتشار گازهای گلخانه‌ای در این دهه بسیار مهم است.
«زیک هاسفادر»، دانشمند علوم اقلیمی در گروه امریکایی «برکلی» می‌گوید:

«این بدان معناست که ما در نهایت می‌توانیم بر اساس انتخاب‌هایمان به‌عنوان جامعه و به‌عنوان یک سیاره، میزان گرمایش جهان را کنترل کنیم» و «عذاب اجتناب ناپذیر نیست»