«اتو هان» زاده ۸ مارس ۱۸۷۹ – درگذشته ۲۸ ژوئیه ۱۹۶۸) شیمیدان آلمانی بود که به خاطر کشف شکافت هسته‌ای جایزه نوبل شیمی در سال ۱۹۴۴ را بدست آورد. او در ایجاد اولین نیروگاه هسته‌ای نقشی مؤثر داشت. پس از جنگ جهانی دوم به ریاست انجمن تازه تغییر نام یافته ماکس پلانک (انجمن قیصر ویلهلم برای پیشبرد علوم سابق) انتخاب گردید و با کوشش و اعتبار بین‌المللی خود توانست آوازه و شهرت انجمن قیصر ویلهلم را مجدداًً احیا کند
دنیای پردازش آنلاین: «اتو هان»، شیمی دان المانی در سال ۱۸۷۹ در شهر فرانکفورت آلمان چشم به جهان گشود. پدرش یک کارآفرین موفق و متمول به اسم «هاینریش هان» بود.
وی در ۱۵ سالگی به شیمی روی آورد، با اینکه پدرش دوست داشت اتو به تحصیل معماری بپردازد. وی شیمی و معدن شناسی را در دانشگاه خواند و بعدها در سال ۱۹۰۱ مدرک دکترای خود را در شیمی آلی از دانشگاه «ماربورگ» اخذ کرد. در همین دانشگاه هان به مدت دو سال به عنوان دستیار سرپرست دکترای خود، «تئودور زینک»، مشغول به فعالیت شد.
در سال 1904 هان شغلی را در کالج دانشگاه لندن پذیرفت و همانجا بود که کشف بزرگ او در رادیو توریم، یک ماده جدید رادیو اکتیو، اتفاق افتاد.
او به تحقیقات پیشگامانه ی خود در شیمی هسته‌ای در دانشگاه مک گیل شهر مونترال ادامه داد و در همان دانشگاه ایزوتوپ رادیواکتینیوم، که یک ایزوتوپ رادیو اکتیو از توریم است را کشف کرد.
هان در سال 1907 به آلمان بازگشت و به عنوان مدرس در دانشگاه برلین استخدام شد. او بزرگ ترین کار خود در تاریخ انرژی را در سال 1938 انجام داد.
او زمانی که با «فریتس اشتراسمان»، مشغول به کار بود کشف کرد که با بمباران اتم‌های اورانیوم توسط نوترون‌ها، عنصر باریم تولید می‌شود.
در واقع هان و اشتراسمان به شکافت هسته‌ای دست یافتند، که فرایند شیمیایی اصلی یک واکنش هسته‌ای است. این کشف افسانه‌ای به طور غیرمستقیم به ساخت بمب اتمی و انرژی هسته‌ای کمک کرد.
برای کشف شکاف هسته‌ای، هان در سال 1944 برنده‌ی جایزه‌ی نوبل شد. او به تحقیقات خود در زمینه یافتن مواد و عناصر جدید که طی فرایند شکافت هسته‌ای ایجاد می‌شوند ادامه داد.
فاجعه هیروشیما
در روز ۶ اوت ۱۹۴۵ یعنی همان روزی که شهر هیروشیما توسط یک بمب اتمی امریکایی منهدم شد، اتو هان به عنوان زندانی جنگی متفقین در نزدیکی شهر کمبریج (پادشاهی متحد) زندگی می کرد.
او کمی پیش از پایان جنگ جهانی دوم با چند تن از دیگر دانشمندان آلمانی به آنجا انتقال یافته و در خانه روستایی سکونت داده شده بود.
زمانی که آلمانی های اسیر در رادیوی بریتانیا گزارش پرتاب نخستین بمب اتمی و اثرات مرگبار و نابودکننده آن را شنیدند بین آن ها بحث و جدل هیجان انگیزی آغاز شد. تنها اتو هان که در آن زمان ۶۶ ساله بود، مات و مبهوت و ساکت باقی ماند. یکی از شاهدان عینی بعداً به یاد می آورد که رنگ چهره او مثل گچ سفید شده بود.
شب روزی که خبر انفجار بمب اتمی پخش شد دو تن از دوستانش جلوی در اتاق خواب هان به نگهبانی ایستادند، آن ها ترس از این داشتند که او بلایی سر خود بیاورد. سبب آن بود که هان خود را مسؤول مرگ کشته شدگان هیروشیما حس می کرد.
وی ۶ سال پیش از آن واقعه دهشتناک نخستین کسی بود که موفق به شکافت هسته اتم اورانیوم شده بود و به این ترتیب او پایه و اساس ساخت ابر بمب را فراهم آورده بود. در حقیقت اتو هان که پسر یک استاد شیشه گر اهل فرانکفورت بود قصد نداشت دانشمند شود بلکه تصمیم داشت تا حد یک شیمیدان صنعتی علم را دنبال کند.
پس از خاتمه تحصیل دانشگاهی در رشته شیمی در شهر ماربورگ شغلی با حقوق خوب در صنعت شیمی به او پیشنهاد شده بود، ولی چون لازم بود که برای این شغل زبان انگلیسی را به خوبی بداند به توصیه یکی از پروفسورهای اهل ماربورگ ابتدا عازم لندن شد و در مؤسسه شیمیدان و پژوهشگر اتمی معروف انگلیسی «ویلیام رامزی» مشغول شد.
روزی رامزی انجام آزمایشی را به جوان آلمانی سپرد و به او ماموریت داد که از محلول داخل آن ۲ عنصر باریم و رادیم را از همدیگر جدا کند.
هان ناچار شد از روی شرم اقرار کند که او تاکنون با این مواد سروکار نداشته است. رامزی گفت چه بهتر در این صورت حداقل مغرضانه به مسأله نگاه نمی کنید.
با این مأموریت نسبتاً آسان یکی از بزرگ ترین و موفق ترین تجربه های جهان دانش آغاز شد. هان که انسانی دقیق و باهوش بود دامن همت به کمر بست تا در این رشته که برایش کاملاً تازگی داشت ورود کند و بزودی نخستین نتایج را بدست آورد. او ماده ی رادیواکتیو جدیدی، یعنی رادیو توریم را کشف کرد.
در «مونت رئال» جایی که پس از آن نزد فیزیک دان و پژوهشگر رادیم «ارنست رادرفورد» کار می کرد ماده جدید دیگری یعنی رادیو اکتینیوم را کشف کرد.
هان در سال ۱۹۱۰ پس از کشف های دیگری در زمینه ی پرتو-شیمی به درجه ی پروفسوری رسید.
شکافت هسته
دانشمند ایتالیایی به نام «انریکو فرمی » تمام عناصر را یکی پس از دیگری از سبک ترین تا سنگین ترین یعنی عناصر هیدروژن و اورانیوم با ذرات نوترونی بمباران کرد. فرمی در آزمایش های خود با عنصر اورانیوم به ماده ای دست یافته بود که خیلی کم درباره ی آن می دانست.
او می پنداشت در اثر بمباران نوترونی اورانیوم عنصری باز هم سنگین تر از اورانیوم یا به عبارت دیگر یک «ترانس اورانیوم » تولید کرده و از این بابت بسیار احساس غرور می کرد. واقعیت این است که اتو هان در میان پژوهشگران اتم فردی متواضع و فروتن بود.
تخصص شیمی حُسن او محسوب می شد. هان در آزمایشی در ۱۷ دسامبر ۱۹۳۸ در کمال شگفتی تشخیص داد عنصر جدیدی که او ایجاد کرده بود عنصری سنگین تر از اورانیوم یا به اصطلاح «ترانس اورانیوم» نیست بلکه عنصر باریم است که از مدت ها پیش شناخته شده بود که تنها نصف سنگینی اورانیوم را دارد.
نخستین رآکتور اتمی و نزدیک شدن به انفجار
بسیاری از کشورهای صنعتی بلافاصله شروع به آزمایش هایی کردند تا هر دو امکان را جامه ی عمل بپوشانند. در ایالات متحده ی امریکا نخستین رآکتور اتمی در تاریخ ۲ دسامبر ۱۹۴۲ با ظرفیت ۲ وات به راه افتاد. در منطقه ی آزمایش های اتمی لوس الاموس در تاریخ ۱۶ ژوئن ۱۹۴۵ نخستین ماده ی منفجره ی اتمی آزمایش شد و در ششم اوت ۱۹۴۵ ساعت ۸:۱۵ ،۲۰۰.۰۰۰ تَن ژاپنی پس از پرتاب تنها یک بمب اتمی در هیروشیما به قتل رسیدند.
۳ روز پس از آن شهر ناکازاکی ژاپن قربانی دومین بمب اتمی شد.
متفقین در طول جنگ جهانی دوم از آن ترس داشتند که آلمان ها بتوانند با اتوهان در رأس دانشمندانشان نیز بمب اتمی را حتی سریع تر از آن ها بسازند.
به گفته ی یکی از دانشمندان آمریکایی، هان برای آنان «مردی به شمار می آمد که بیش از همه برای آنان نگرانی به وجود می آورد»، ولی در برلین مقامات مسؤول خیلی زود دست از تلاش برای ساخت بمب اتمی کشیدند.
هان بعدها در این مورد اظهار داشت:
«ما خود را باید خیلی خوشبخت بدانیم که سرنوشت ما را از ساخت چنین سلاح وحشتناکی باز داشت.»
هان در سال ۱۹۴۶ به آلمان مراجعت کرد و در آنجا به سمت رییس «مؤسسه ی علمی شاه ویلیام» انتخاب شد. در همان سال او جایزه نوبل در رشته شیمی را که در سال ۱۹۴۴ به او عطا شده بود در شهر استکهلم دریافت کرد.
نخستین کشتی تجاری جهان با سوخت اتمی به پاس خدماتش به نام او نامیده شد و سنگین ترین عنصری که تاکنون شناخته شده «هانیم» نام او را بر خود دارد.
اتو هان در ۲۸ جولای ۱۹۶۸ در شهر گوتینگن آلمان درگذشت.
