تنها چند روز بعد ازحرف‌های ضدونقیض مقام‌های مسؤول و انکار علی سلاجقه رییس سازمان حفاظت محیط زیست درباره اجرای طرح مالچ پاشی، مجید رستگاری مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ایی آذربایجان غربی موضوع مالچ پاشی دریاچه ارومیه را تایید کرد
بیژن خطیب
دنیای پردازش آنلاین: مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ایی آذربایجان به سایت دیده‌بان ایران گفته است:
«موضوع مالچ پاشی کذب نبود،مالچ پاشی در گوشه‌ایی از دریاچه ارومیه با اهداف آزمایشی انجام شده است و احتمال دارد این اقدام در آینده نیز با هدف جلوگیری از طوفان‌های نمکی در محیط پیرامونی دریاچه ادامه پیدا کند»
این درحالی ست که به دنبال انتقادهای گسترده فعالان محیط زیست برای اجرا شدن این طرح مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی اعلام کرد که این اقدام بدون انجام هماهنگی و اخذ مجوزهای لازم انجام شده است و به همین دلیل از مالچ پاشی بستر دریاچه ارومیه جلوگیری کردند.
«علی سلاجقه»، رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز ادعا کرد این موضوع صحت ندارد و کذب محض است و این طرح تنها مربوط به یک کار علمی و آزمایشی است و هیچ جای دنیا چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد و از نظر علمی هم امکان‌پذیر نیست. همزمان «میثم سعیدی»؛ مدیرکل روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر این مساله که خاک‌پوش یا مالچ غیر نفتی تنها در مساحت ۶۰ متر مربع از دریاچه ارومیه و به منظور تحقیقات انجام شده است نوشت:
میثم سعیدی
«تیتر و توییت‌هایی مبنی بر اینکه مالچ‌پاشی در دریاچه ارومیه آغاز شده، جنگ روانی است برای فشار بر افکار عمومی؛ فریب سربازان رسانه‌های چرک دشمن را نخورید»
طرح عملیات مالچ پاشی برای کنترل ریزگردهای نمکی دریاچه ارومیه، با ادعای این که مالچ‌‌های مورد استفاده بعد از سه سال تجزیه می‌شوند و باروری خاک را افزایش می‌دهند در سال ۹۴ آغاز شده بود، طرحی که از همان ابتدا مورد تردید و انتقاد فعالان محیط زیست قرار گرفت.
«نیک آهنگ کوثر»، تحلیل‌گر حوزه آب و محیط زیست در همینباره به بیبیسیگفت:
«تصمیم‌گیری‌های مقطعی را باید از منظر بهره‌برداری اقتصادی گروه‌های ویژه نیز زیر ذره‌بین برد. سال‌ها قبل گزارش‌هایی از آزمایش‌های انجام گرفته با «مالچ طبیعی» و «سازگار با محیط زیست» در وسعتی چند هکتاری منتشر شد، اما ادامه نیافت. به گفته برخی از افراد آشنا به مسایل دریاچه ارومیه، نبود رابطه قوی میان مبتکران تولید مالچ طبیعی با دستگاه‌های دولتی منتهی به متوقف ماندن ماجرا بدون اطلاع‌رسانی در مورد نتایج آزمایش از این مالچ و در نهایت عدم استفاده از آن شد»
حالا از سرگیری دوباره طرح مالچ‌پاشی دریاچه ارومیه به نگرانی‌های فعالان محیط زیست دامن زده و این سوال را ایجاد کرده است که براساس چه داده‌ها و ارزیابی‌هایی سازمان محیط زیست ایران بعد از هشت سال دوباره تصمیم به اجرا شدن این طرح گرفته است. سازمان محیط زیست و مقامات دولت سیزدهم اما این واکنش‌ها را حواشی می‌خوانند و تاکید می‌کنند که با روندی کارشناسانه به دنبال احیای دریاچه ارومیه هستند. کوثر درهمین‌باره گفت:
«با توجه به اینکه تا کنون هیچ‌گونه گزارش جامعی از ارزیابی اثرات محیط زیستی از مالچ‌پاشی بر روی سطوح گسترده نمکی در اختیار کارشناسان قرار نگرفته، با این مساله مواجهیم که چرا مسؤولان وزارت نیرو از یکی از راه‌های مهم افزایش رطوبت سطح دریاچه برای جلوگیری از اثرات منفی ریزگردهای نمکی آغشته به پساب‌های مختلف و آفت‌کش‌های کشاورزی خودداری کرده‌اند»
بعضی از فعالان محیط زیست معتقدند گفته‌های سازمان محیط زیست قابل باور نیست و طرح مالچ پاشی کمکی به جلوگیری از انتشار ریزگردهای نمکی نمی‌کند و این طرح یعنی پایان آب و حیات دریاچه ارومیه. همه اینها در حالی است که روند خشک شدن دریاچه ارومیه دهه‌ها است که مطرح شده است و بسیاری از جمله برخی مقامات مسؤول، خشکی صددرصد این دریاچه را پیش بینی کرده بودند.
مالچ پاشی روی دریاچه ارومیه؛ بدون هماهنگی یا پروژه تحقیقاتی؟
سیر صعودی خشک شدن دریاچه ارومیه در سال‌های اخیر سبب شد بخش زیادی از سطح دریاچه خالی از آب شود، حالا زمان آن است که همان نگرانی قدیمی ظهور و بروز کند، یعنی انتشار ریزگردهای نمکی در آسمان شهرها و مناطق اطراف دریاچه ارومیه، «عیسی کلانتری»، رییس سابق سازمان حفاظت از محیط زیست درباره انتشار این گردهای نمکی گفت:
حالا خشک شدن دریاچه ارومیه و نگرانی از انتشار ریزگردهای نمکی آنقدر شده که ایده مالچ پاشی به عمل تبدیل شود، شبکه تلویزیونی سهند چند روز قبل یک گزارش از مالچ پاشی در بخش‌هایی از دریاچه ارومیه منتشر کرد، اقدامی که البته به‌نظر می‌رسد میان سردرگمی انجام شده است، از یک طرف مدیر روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست این اقدام را عملیات تحقیقاتی دانست و از طرفی دیگر مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی از مالچ پاشی بدون هماهنگی با این سازمان خبر داد. اما در واکنشی دیگر «شهنام اشتری»، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی اظهار کرد:
«طبق بررسی‌های انجام شده، این اقدام بدون انجام هماهنگی و اخذ مجوزهای لازم از سوی سازمان حفاظت محیط زیست و ستاد احیاء دریاچه ارومیه انجام شده است. به‌محض آگاهی از اصل موضوع، همکاران اداره محیط زیست شهرستان عجب شیر با حضور در محل نسبت به ممانعت و توقف عملیات اقدام کرده است»
پیامدهای منفی مالچ پاشی چیست؟
بدون توجه به اینکه آیا اقدام انجام شده بدون هماهنگی با سازمان حفاظت از محیط زیست بوده، یا یک اقدام تحقیقاتی، باید پرسید آیا مالچ پاشی گزینه مناسبی برای جلوگیری از انتشار ریزگردهای نمکی از سطح دریاچه ارومیه است؟ «علی ارواحی» دراین‌باره به خبرآنلاینمیگوید:
علی ارواحی
«مالچ برای این استفاده می‌شود که حرکت شن و ماسه روان را در اکوسیستم‌های مختلف مانند بیابان تثبیت کنیم، تجربه‌ای که درباره برخی از تالاب‌های کشور هم وجود دارد، مهمترین آن مالچ پاشی در تالاب هورالعظیم است که تجربه ناموفق قابل توجهی بود»
او ادامه می‌دهد:
«مالچ پاشی می‌تواند پیامدهایی سویی برای تنوع جانوری و گیاهی داشته باشد، سبب تخریب زیستگاه‌ها شود و تهدیدی برای میکرواورگانیسم‌ها باشد. مالچ پاشی پیامدهای میان مدت و بلند مدتی هم دارد، مواد به مرور زمان با روان‌آب‌ها، سیلاب‌ها و مواردی دیگر ممکن است در کل سطح دریاچه پخش شوند، و اگر امید داشته باشیم روزی آبگیری دریاچه ارومیه به‌طور جدی دنبال شود، ممکن است سبب آسیب رساندن به گونه‌هایی مانند آرتمیا شود، آرتمیایی که کلی ارزش صادراتی دارد و می‌تواند سبب ارز آوری شود برای همین لازم هست به‌خوبی درباره این پیامدها فکر شود»
این متخصص مدیریت تالاب بیان می‌کند:
«بستر نمکی دریاچه ارومیه یک لایه با ضخامت کم نیست که به‌راحتی با یک مالچ پاشی تثبیت شود، به‌نظرم خیلی بعید است مالچ پاشی در دریاچه ارومیه برای جلوگیری از انتشار ریزگردهای نمکی کمک کننده باشد»
تجربه هورالعظیم چه می‌گوید؟
ارواحی با اشاره به تجربه تالاب هورالعظیم می‌گوید:
«تجربه خوزستان نشان می‌دهد با کمک مالچ پاشی شاهد تاثیر چشم‌گیری درباره کنترل انتشار ریزگردها نبودیم، چراکه مثلاً وقتی بخش عراقی هورالعظیم مالچ پاشی نمی‌کرد گرد و غبار در آسمان خوزستان همچنان منتشر می‌شد، حالا شما دریاچه ارومیه را در نظر بگیرید، این دریاچه ۵۰۰ هزار هکتار وسعت دارد اما مالچ پاشی که در این دریاچه دارد انجام می‌شود در نوارهای ساحلی دریاچه است، علاوه بر آثار تخریبی برای تنوع زیستی این سطح از مالچ پاشی مگر چقدر می‌تواند انتشار ریزگزدهای نمکی را کنترل کند؟ با وسعتی که دریاچه ارومیه دارد کنترل انتشار ریزگردها بعید است»
او ادامه می‌دهد:
«اگر قرار است مالچ پاشی در دستور کار قرار بگیرد، چرا واقعاً بهره برداری از تصفیه خانه‌های تبریز و ارومیه در دستور کار قرار نمی‌گیرد؟، می‌توانیم سوال بپرسیم چقدر حقابه بخش کشاورزی را کاهش داده‌اند که الان به‌فکر مالچ پاشی هستند؟، البته کمبود بارش در سال جاری قابل فهم است ولیکن وضعیت دریاچه ارومیه حاصل وضعیت بارش‌های امسال نیست طی چندین سال گذشت این فشار به دریاچه تحمیل شده است»
ارواحی می‌گوید:
«بار خشکسالی فقط نباید روی دوش دریاچه ارومیه باشد، بار خشکسالی باید میان سایر مصارف از کشاورزی گرفته تا صنعت توزیع شود، مادامی که حقایه دریاچه داده نمی‌شود و مدیریت منابع آبی مناسب نباشد وضعیت دریاچه ارومیه درست نمی‌شود. یک باور جمعی باید ایجاد شود، بخش کشاورزی باید بداند اگر دریاچه ارومیه نباشد در بلند مدت در آن منطقه نمی‌شود توسعه کشاورزی پایدار داشت، بخش صنعت باید باور داشته باشد فرونشست از پیامدهای خشک شدن دریاچه و تالاب‌ها است، وقتی دریاچه خشک شود بخش گردشگری آسیب جدی می‌بیند، سلامت افراد با مخاطره مواجه می‌شود، بنابراین همه باید بدانند توسعه پایدار در آن منطقه به‌شرط حیات دریاچه ارومیه است»
